ตามที่สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติได้เสนอรายงานการคาดการณ์ประชากรของประเทศไทยระหว่างปี 2553-2583 ต่อรัฐบาล พบข้อมูลว่าปี พ.ศ. 2563 มีจำนวนผู้สูงอายุที่มีอายุมากกว่า 60 ปีขึ้นไป จำนวนประมาณ 12 ล้านคน และคาดการณ์ว่าอีก 20 ปีข้างหน้า ในปี พ.ศ. 2583 ประเทศไทยจะเข้าสู่สังคมผู้สูงวัยอย่างเต็มตัว โดยตัวเลขผู้สูงอายุของไทย จะเพิ่มมากขึ้นถึง 20.42 ล้านคน สำหรับประชากรที่มีอายุ 15-59 ปี ซึ่งนับได้ว่าเป็นวัยแรงงานในปี 2563 มีจำนวนประมาณ 43.26 ล้านคน แต่จะมีแนวโน้มลดลงเหลือเพียง 36.5 ล้านคนในปี 2583 คิดเป็นสัดส่วนได้ว่าในปี 2563 มีวัยแรงงาน 3.6 คน ต่อผู้สูงอายุ 1 คน และจะลดลงเหลือวัยแรงงาน 1.8 คน ต่อผู้สูงอายุ 1 คนในช่วงปี 2583 จากข้อมูลดังกล่าวจะเห็นได้ว่าการที่ประชากรผู้สูงอายุมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นเรื่อย ๆ ในขณะที่วัยแรงงานลดลงอย่างมีนัยสำคัญย่อมนำมาซึ่งปัญหาการขาดแคลนแรงงานในภาคส่วนต่าง ๆ และนำไปสู่ปัญหาความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจและสังคมได้ในอนาคต
เมื่อพิจารณาต่อมาถึงข้อมูลการสํารวจภาวะการทำงานของประชากรหรือการสํารวจแรงงาน ในปี 2562 พบว่า มีจำนวนผู้สูงอายุที่ทำงาน 4.23 ล้านคน (ร้อยละ 34.5) จากจำนวนผู้สูงอายุทั้งสิ้น 12.27 ล้านคน เมื่อพิจารณาผู้สูงอายุที่ทำงานตามกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่สำคัญในปี 2562 พบว่า ส่วนใหญ่ประกอบธุรกิจส่วนตัวโดยไม่มีลูกจ้าง ร้อยละ 62.1 รองลงมาเป็นช่วยธุรกิจครัวเรือนโดยไม่ได้รับค่าจ้าง ร้อยละ 20.4 เป็นลูกจ้างเอกชน ร้อยละ 11.2 ส่วนที่เหลือเป็นนายจ้าง ลูกจ้างรัฐบาล และการรวมกลุ่ม ร้อยละ 3.7 ร้อยละ 2.5 และร้อยละ 0.1 ตามลำดับ ทั้งนี้ มีผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาจากการทำงานจำนวน 8.74 แสนคน โดยส่วนใหญ่เป็นประเด็นเรื่องค่าตอบแทน ซึ่งมีผู้ประสบปัญหาถึงร้อยละ 61.6 สำหรับข้อมูลสถิติข้างต้นนี้ ชี้ให้เห็นได้ว่าผู้สูงอายุจำนวนมากยังคงมีศักยภาพในการทำงาน และมักดำเนินธุรกิจด้วยตนเอง ซึ่งจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องเร่งพัฒนาขีดความสามารถของผู้สูงอายุเพื่อสร้างอาชีพหรือสร้างรายได้ต่อไป ในปัจจุบันยังมีอาชีพอีกมากมายที่ผู้สูงอายุสามารถทำได้ โดยเฉพาะงานที่ได้เป็นนายตัวเอง เนื่องจากผู้สูงอายุมีเวลายืดหยุ่น มีอิสระในการเลือก อาจจะไม่ต้องแบกรับภาระในการเลี้ยงดูลูกหลาน งานหนักหรืองานเบาก็สามารถเลือกได้ อีกทั้งยังได้อยู่บ้าน และช่วยคลายความเครียดได้อีกด้วย โดยตัวอย่างอาชีพต่าง ๆ เช่น
สอนหนังสือออนไลน์ ในช่วงโควิด-19 การเรียนออนไลน์เป็นที่นิยมมากขึ้นเนื่องจากทำให้สะดวกทั้งผู้เรียนและผู้สอนซึ่งการศึกษาเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นตลอดเวลาสำหรับทุกคนโดยผู้สูงอายุที่มีประสบการณ์หรือความรู้ในเรื่องเฉพาะทางหรือมีภูมิปัญญาจากการสั่งสมประสบการณ์ หรือเป็นปราชญ์ชาวบ้าน สามารถนำมาแบ่งปันได้โดยวิธีการต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการสอนออนไลน์ผ่านทางวิดีโอคอล การอัดคลิปวิดีโอการสอนลง YouTube หรือช่องทางอื่น ๆ อีกมากมาย
เป็นที่ปรึกษาเฉพาะด้าน องค์กรต่าง ๆ ในปัจจุบันมีความต้องการที่จะใช้ความรู้หรือประสบการณ์เฉพาะด้านที่หาได้จากผู้สูงอายุโดยเฉพาะ ทำให้ในหลายองค์กรนิยมเชิญผู้สูงอายุที่เกษียณอายุการทำงานไปเป็นที่ปรึกษาหรือผู้ช่วยในการตัดสินใจต่าง ๆ โดยเป็นผู้ให้คำปรึกษา แนะแนวการวางแผนกลยุทธ์สำหรับองค์กรภาครัฐหรือภาคเอกชน
ขายของออนไลน์ ปฏิเสธไม่ได้เลยว่าในปัจจุบันการซื้อขายบนโลกออนไลน์เป็นช่องทางหนึ่งที่สามารถสร้างรายได้ได้อย่างมหาศาล เนื่องจากคนหันมานิยมซื้อของบนช่องทางออนไลน์กันมากมาย เพราะสะดวกและประหยัดเวลา และผู้ขายไม่ต้องเสียค่าพื้นที่ ไม่เหนื่อยกับการยืนขายตลอดเวลาทั้งวัน เพราะการอยู่บ้านเฉย ๆ ก็สามารถขายของออนไลน์ได้ เพราะฉะนั้นผู้สูงอายุ ก็สามารถทำได้เช่นเดียวกัน
ขายอาหารออนไลน์ ผู้สูงอายุบางท่านมีพรสวรรค์ในการทำอาหาร และประสบการณ์ที่สั่งสมมานานสามารถแบ่งปันความอร่อยให้กับคนรอบข้างได้ โดยในปัจจุบันช่องทางการขายอาหารมีมากมายไม่ว่าจะเป็น ร้านค้าออนไลน์ ช่องทางเดลิเวอรี่โดยสามารถประกอบอาหารจากที่บ้านตัวเองได้เลย หรือจะเปิดร้านขายที่บ้านก็เป็นอีกช่องทางหนึ่งที่สามารถประสบความสำเร็จได้
นักสร้างสรรค์งานฝีมือผ่านสื่อดิจิทัล ผู้สูงอายุท่านใดที่มีความหลงใหล และมีฝีมือในเรื่องของงานศิลปะ ด้วยประสบการณ์ที่สั่งสมมานาน ทำให้งานศิลปะที่ผลิตโดยผู้สูงอายุ เช่นภาพวาด เครื่องปั้น ผ้าทอ หรืองานแกะสลัก สามารถนำผลงานศิลปะมาวางขายออนไลน์ได้ โดยในยุคปัจจุบัน การซื้อขายงานศิลปะผ่านทางออนไลน์ก็เป็นหนึ่งในช่องทางที่มีความน่าสนใจ และจะยังสามารถสร้างรายได้เสริมได้อีกด้วย
นักเขียนหรือนักแปล การเล่าเรื่องราวประสบการณ์ชีวิต หรือความชื่นชอบที่จะแบ่งปันความรู้ ความสามารถ ความสนใจ ผ่านตัวหนังสือ ก็สามารถเป็นช่องทางในการหารายได้โดยการเผยแพร่ผ่านโลกออนไลน์ไม่ว่าจะเป็น ผ่านบล็อก เว็บไซต์ หรือหนังสืออีบุ๊ก ก็เป็นอีกหนึ่งช่องทางในการสร้างรายได้ในยุคดิจิทัล
ถ่ายภาพขายออนไลน์ ปัจจุบันการขายภาพถ่ายบนโลกออนไลน์เป็นที่นิยมมาก โดยมีหลายแพลตฟอร์มที่สามารถนำภาพถ่ายมาวางจำหน่ายได้ เช่น Shutterstock Dreamstime Fotolia นอกจากจะสร้างรายได้เสริมได้แล้ว ผู้สูงอายุยังได้ทำงานอดิเรกที่ตัวเองชอบ และยังได้ท่องเที่ยวหาไอเดีย หรือสถานที่ถ่ายรูปต่าง ๆ ช่วยแก้เบื่อแก้เหงาได้ดีอีกด้วย
ทำเกษตรอัจฉริยะ ผู้สูงอายุส่วนมากชอบการปลูกต้นไม้ ทำสวน เนื่องจากได้อยู่กับธรรมชาติ อยู่กับความสงบ และได้ออกกำลังกายไปในตัว ซึ่งผลลัพธ์ที่ได้มา ก็สามารถนำมาประกอบอาหาร โดยไม่ต้องเสียเงินซื้อ หรือถ้าผลผลิตเหลือ ก็สามารถนำไปฝากเพื่อนบ้าน ขายตามท้องตลาด หรือจะฝากขายตามร้านสะดวกซื้อก็ได้เช่นเดียวกัน ซึ่งในยุคปัจจุบันสามารถนำเทคโนโลยีดิจิทัลมาประยุกต์ใช้กับการทำการเกษตรได้ อีกทั้งยังสามารถช่วยเพิ่มผลผลิต ลดแรงงานมนุษย์ และมีความแม่นยำในการบริหารจัดการแปลงปลูกได้เป็นอย่างดี
เปิดบ้านพักโฮมสเตย์ หากในบ้านของผู้สูงอายุมีพื้นที่เหลือ หรือมีบ้านพักตากอากาศที่ว่าง ก็สามารถรีโนเวทให้เป็นบ้านพักโฮมสเตย์ โดยเฉพาะหากเป็นบ้านที่อยู่ในแหล่งท่องเที่ยว นอกจากจะได้อยู่บ้านตัวเองแล้ว ยังสามารถสร้างรายได้เสริมให้กับตัวเองได้ สามารถอาศัยสื่อดิจิทัลในการประชาสัมพันธ์หาลูกค้าสำหรับโฮมสเตย์ หรือใช้แพลตฟอร์มต่าง ๆ ในการให้บริการ จองที่พัก เป็นต้น
จะเห็นได้ว่า มีอาชีพหลากหลายที่ผู้สูงอายุสามารถทำได้ในปัจจุบัน เนื่องจากโลกออนไลน์เข้ามาเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตของผู้คน ซึ่งทำให้โอกาสในการสร้างอาชีพ สร้างรายได้ของผู้สูงอายุเป็นไปได้มากขึ้น โดยมีตัวอย่างผู้สูงอายุที่สามารถสร้างรายได้จากโลกออนไลน์ ไม่ว่าจะเป็น การเปิดร้านค้าออนไลน์ การสร้างเนื้อหาออนไลน์ และการทำชุมชนออนไลน์ พบว่าปัจจัยสนับสนุนที่ทำให้เกิดความสำเร็จได้แก่ ความเป็นตัวตน ความคิด ความรู้ ทักษะ และความสามารถที่สั่งสมมานานของผู้สูงอายุเป็นต้นทุนสำคัญ แม้ว่าความรู้ทักษะการใช้เทคโนโลยีอาจจะไม่ดีนัก แต่ก็ไม่ได้เป็นอุปสรรค เพราะว่าความรู้และทักษะทางเทคโนโลยีสามารถเรียนรู้ได้ โดยมีเงื่อนไขที่จำเป็นคือ ต้องให้การสนับสนุนการเรียนรู้ และการเชื่อมโยงระหว่างวัยก็เป็นอีกปัจจัยหนึ่ง กล่าวคือ ด้วยทักษะความสามารถของคนรุ่นลูกรุ่นหลานในการถ่ายรูป ถ่ายคลิป และมีความรู้เรื่องเทคโนโลยี เชื่อมโยงกับความรู้ ความสามารถ ประสบการณ์ของผู้สูงอายุที่มีอยู่ จึงนับเป็นการรวมตัวที่สมบูรณ์ทั้งส่วนของเนื้อหา และผลิตสื่อออนไลน์ที่นำมาสู่การสร้างรายได้จากโลกออนไลน์ได้
จากอาชีพที่กล่าวมาข้างต้นแสดงให้เห็นถึงทักษะดิจิทัลที่สำคัญต่อประกอบอาชีพ ไม่ว่าจะเป็น การเปิดร้านค้าออนไลน์ในแพลตฟอร์มต่าง ๆ การถ่ายภาพสินค้าหรืออาหาร การถ่ายคลิปวิดีโอเพื่อประชาสัมพันธ์ การลงขายภาพถ่ายออนไลน์ การใช้ Microsoft Office เบื้องต้น การออกแบบเว็บไซต์เบื้องต้น การทำเนื้อหา TikTok การสร้างเพจเฟสบุ๊ก การสร้าง Instagram Shop การทำ LINE Official Account การเปิดร้านอาหารในแพลตฟอร์มต่าง ๆ เป็นต้น โดยในปัจจุบันเนื้อหาเหล่านี้สามารถศึกษาได้ในแพลตฟอร์มออนไลน์ต่าง ๆ เช่น ในเฟจเฟสบุ๊ก Young Happy หรือกลุ่มเรโทร โอเค Retro OK ซึ่งเป็นช่องทางการประชาสัมพันธ์หลักสูตรที่มีเนื้อหาที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุ เพื่อให้ผู้สูงอายุหรือบุคคลที่สนใจสามารถมาร่วมศึกษาข้อมูลความรู้ที่เป็นประโยชน์สำหรับการสร้างอาชีพสร้างรายได้ในยุคปัจจุบันได้อย่างดี
นายวรโชติ โพธาราม
ฝ่ายส่งเสริมและสนับสนุนการพัฒนาคุณภาพชีวิตและความมั่นคง
สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจดิจิทัล
